Selasa, 22 Oktober 2013

Terjamah Taqrib al-Mahqshod (ilmu falak)

Baleilmu Darulfikar
Sunday, August 28, 2011

ترجمة تقريب المقصد
بسم الله الرحمن الرحيم

الحمد لله الواهب الفضل والمنة والصلاة والسلام على مركز دائرة النبوة وعلى آله وصحبه الذين هم كالنجوم في السماء العلية وعلى التابعين لهم إلى يوم يسر فيه ذووالنفوس المطمئنة (أما بعد) فلما قرأنا عند شيخنا العالم العلامة العارف بالله الشيخ سليمان الزهدي النقشبندي الخالدي رحمه الله تعالى رحمة واسعة رسالته الموسومة بمجلة الناظرين في العمل بالربع المجيب وسمعنا تقريراته وفتح الله لنا ببركته ما شاء خفنا ان مر علينا زمان نسيان ذلك لسوء حفظنا فأردنا أن نقيد ذلك في هذه الورقات على صورة الرسالة تذكرة لنا ولامثالنا من القاصرين ونرجو ممن إطلـع عليها أن ينظر بعين الشفقة والإنصاف من غير حقد ولا اعتساف وان لايبادر علينا بالملام إن عثر على شيء جلبه السهو والنسيان بل يرخى بساط العذر ويصلح ما تيقن انه خطاء أوسقطات الأقلام وسميتها "تقريب المقصد في العمل بالربع المجيب"ورتبتها على مقدمة وأربعة عشر بابا وخاتمة (المقدمة) في الرسوم التي يتوقف عليها العمل غالبا وتسميتها وهي أربعة عشر (الأول) المركز هو الثقب الذي يجعل فيه الخيط (الثاني) قوس الارتفاع وهو القوس المحيط بالربع أوله يمين الناظر إليه وأخره يساره

Tanda -Tanda anu aya dina Rubu
1.     المركز
     Al-Markaz : lobang anu di asupan benang
    2.     قوس الإرتفاع
     Qous Irtifa : busur anu ngubeng kana rubu mimitina belah katuhu  ahirna belah kenca dibagi 90° lamun ngitungna ti awal qaos

مقسوم بـ(ص) درجة أقساما متساوية أعدادها مكتوبة بحروف الجمل طردا من أوله وتسمى أعدادا مستوية وعكسا من آخره إلى أوله وتسمى أعدادا معكوسة في ثمانية عشر بيتا في كل بيت خمس درجات وهو موزوع على اثنى عشر برجا فمن أوله إلى ثلاثين درجة لبرج الحمل والميزان ومنها إلى ستين درجة لبرج الثور والعقرب ومنها إلى تسعين درجة لبرج الجوزاء والقوس واعكس ذلك من آخره إلى أوله لبرج السرطان والجدي ثم لبرج الأسد والدلو ثم لبرج السنبلة والحوت وهذه البروج قسمان ستة شمالية وهي الحمل والثور والجوزاء والسرطان والأسد والسنبلة وستة جنوبية وهي الميزان والعقرب والقوس والجدى والدلو والحوت. (والثالث) جيب التمام وهو خط مستقيـم نازل من المركز إلى أول قوس الارتفاع مقسوم ب(س) درجة أقساما متساوية اعدادها مكتوبة بحروف الجمـل طردا من المركز إلى القوس

di ngaranan bilangan mustawiyah,lamun ngitungna ti ahir qaos di ngaranan bilangan ma’kusah di bagi 18 kotak tiap-tiap kotakna aya 5° tiap-tiap 1° eta 4 menit jadi tiap-tiap 15° eta 1 jam.eta Qous irtifa  di bagi12 buruj nyaeta ti awal qous nepi ka 30° eta buruj Mijan + Haml. tina  30° nepi ka 60° eta buruj Aqrob + Sur tina 60° nepi ka 90° eta buruj Qous + Jauja ti ahir qaos nepika 30°eta buruj Jadyu + Sarton.ti 30° nepi ka 60° eta buruj Dalwu + Asad ti 60° nepi ka 90° eta buruj Hut + Sunbulah eta buruj anu 12 kabagi kana buruj Simali (Kaler) jeung.buruj Janubi (Kidul)     
3.      جيب التمام
     Jaeb tamam : garis lurus anu datang tina  Al markaz nepi kana awal Qous irtifa di bagi 60° lamun ngitungna ti ALmarkaz di ngaranan bilangan mustawiyah. lamun ngitungna ti awal qaos di ngaranan bilangan ma’kusah. di bagi 12 kotak tiap-tiap 1 kotak 5°    

وتسمى اعدادا مستوية وعكسا من القوس إلى المركز وتسمى أعدادا معكوسة في اثنى عشر بيتا في كل بيت خمس درجات (والرابع) الستيني وهوخط مستقيم نازل من المركز إلى أخر القوس مقسوم مثل جيب التمام (والخامس) دائرتا التجييب وهما نصفا دائرتين خرجتا من المركز منتهيا احدهما إلى أخر القوس ويسمى التجييب الأول والأخر إلى أولها ويسمى التجييب الثاني (والسادس) الجيوب المبسوطة وهي الخطوط المستقيمة النازلة من الستيني إلى القوس (والسابع) الجيوب المعكوسة وهي الخطوط المستقيمة النازلة من جيب التمام إليه (والثامن) دائرة الميل وهو قوس من دائرة صغيرة

4.      الستيني
     Sittini :  garis anu lurus anu datangna tina markaj nepi ka ahir qous bilanganana sarua jeung  Jaeb tamam nyaeta 60°   
5.      دائرة التجييب
     Dairoh Tajyib : satengah lingkaran anu kaluar tina Al markaj nepi ka ahir qous. Jeung ka awal qous.anu ka ahir qous eta Dairoh tajyib awal anu ka awal qous eta Dairoh tajyib syani
6.      الجيوب المبسوطة
     Juyub mabsutoh :  sakabeh garis lurus anu kaluar tina  sittini  kana qous irtifa
7.      الجيوب المعكوسة
Juyub ma’kusah: sakabeh garis lurus anu kaluar tina jaeb tamam  kana qaos irtifa
8.      دائرة الميل
Dairoh mel : busur tina lingkaran leutik jauhna tina Al markaz lamun ceuk ulama mutaqodimin 24° dina jaeb tamam atawa dina sittini.Lamun ceuk ulama muta’ahirin  23° 27'

بعد طرفيها من المركز (كد) درجة احدهما عند الستينى والأخر عند جيب التمام (والتاسع) قوسا العصرين وهما قطعتان من دائرتين كبيرتين خرجتا من أول قوس الارتفاع مقاطعتان لغالب الجيوب منتهيا احدهما إلى (مب ك) من مستوي الستيني وتسمى قوس العصر الأول والأخر إلى (كو ل) منه وتسمى قوس العصر الثاني (والعاشر) قائمتا الظل وهما خطان نازلان إلى قوس الارتفاع احدهما من الستيني من جملة الجيوب المبسوطة متميزا عن غيره بنقط غالبا وتسمى قائمة الظل المبسوط والثاني من جيب التمام من جملة الجيوب المعكوسة مميزا عن غيره كالأول وتسمى قائمة الظل المنكوس (والحادي عشر) الهدفتان وهما قطعتان زائدتان على شكل الربع من جهة اليمين غالبا وقد تكونان من جهة اليسار وهو الأحسن

9.      قوس عصر
Qous asar :  sebahagian lingkaran anu gede anu kaluar tina awal qous irtipa kana sittini 42° 20' tina Almarkaz jeung kana sittini 26° 30' tina AL markaz.anu 42° 20'  eta Qous assr awal anu 26° 30' eta Qous asar syani
10.   قائمة الظل 
Qoimah diil : garis anu kaluarna tina sittini tina sawarehna juyub mabsutoh anu di bedakeun kalawan pake titik di ngaranan Qoimah diil mabsut.jeung garis anu  kaluar tina jaeb tamam tina sawarehna juyub ma’kusah anu di bedakeun kalawan pake titik di angaranan Qoimah diil ma’kus  Anu kahiji 7° tina Al markaz dingaranan Bil  aqdam. Anu kadua 12° dingaranan Bil asoobi
11.    الهدفة
Al hadfah : Sebahagian anu kaluar tina bentuk rubu galib-galibna belah katuhu tapi  alusnamah belah kenca

(والثاني عشر) الخيط الذي يجعل في مركز الربع وهو ظاهر (والثالث عشر) المري وهو ما يعقد في الخيط والأحسن أن يكون لونه مخالفا للون الخيط (والرابع عشر) الشاقول وهو الذي يعلق في طرف الخيط من رصاص أو نحاس أو حديد
(الباب الأول في معرفة إرتفاع الشمس)
خذ الربع بيديك واجعل الهدفة العالية إلى جهة الشمس وعلق شاقولا بخيطه لا تجعله خارجا عنه ولا داخلا فيه ثم حركه حتى تستر الهدفة السافلة بظل الهدفة العالية فما بين الخيط وطرف القوس الخالي عن الهدفة هو الارتفاع

12.    الخيط
     Al khoet :Benang  anu di asup keun kana Al markaz
13.    المرى
     Al murii :Benang anu di talikeun kana Al khoit
14.    الشاقول
     Ssyaqul :benda anu di gantungkeun kana AL khoit

Anggaran irtifa
1.      Cekel rubu ku dua leungeun leuwih alusna di teundeun dina korsi anu husus paragi kana rubu
2.      Padepkeun hadpah anu luhur ka arah panon poe kalawan kaayaan benangna ulah kajero ulah kaluar tina rubu
3.      Robah-robah rubu sahingga hadpah anu handap katutupan ku kalangkang hadpah anu luhur
4.      Ngitung darjah ti awal qous kana benang maka eta darjah irtifa
Anggaran nganyahokeun jaeb tina  irtifa

(الباب الثانى فى معرفة الجيب من حيث الارتفاع وعكسه)
عد الارتفاع من اول القوس وادخل من نهايته فى الجيوب المبسوطة الى الستينى فما بين منتهى المدخول اليه والمركز هو جيبه وان اردت الارتفاع من الجيب المفروض فعده من المركز فى مستوى الستينى وانزل من نهايته الى القوس فما بين منتهى المنزول اليه واوله هو الارتفاع
(الباب الثالث في معرفة الميل والغاية)
ضع الخيط على درجة الشمس وانزل من محل تقاطعه مع دائرة الميل في الجيوب المبسوطة إلى القوس فما بين منتهى المنزول إليه وأول القوس هو الميل

1.      Ngitung bilangan darjah irtifa  tina awal qous kalawan ngitungna make benang
2.      Palebah qous irtifa anu katincak ku benang di bawa lempeng  kana sittini
3.      Ngitung darjah tina markaz kana eta lempengan maka eta darjah jaeb irtifa
Anggaran nganyahokeun irtifa tina jaeb
1.      Ngitung bilangan jaeb dina sittini tina markaz
2.      Tina bilangan jaeb dina sittini bawa lempeng kana qous irtifa
3.      Palebah lempenganana dina qous irtifa teundeun benang
4.      Ngitung darjah ti awal qous nepi kana benang maka eta darjah irtifa tina eta jaeb
Anggaran meel
1.      Teundeun benang dina darjah syamsi nyaeta tanggal bulan masehi di tambah ku  selisih buruj
2.      Palebah dairotulmel anu katincak ku benang di bawa lempeng kana qous irtifa
3.      Teundeun benang dina palebah eta lempengan dina qous irtifa
4.      Ngitung darjah ti awal qous kana eta benang maka eta darjah meel
Anggaran tamamul goyah
   

ثم زده على العرض إن اختلفا وإلا فخذ الفضل بينهما فما حصل فهو تمام الغاية فان فقد احدهما فالأخر تمام الغاية انقصه من (ص) فالباقي هو الغاية أو فقد كلاهما أو كانا متساويين في الاتفاق فالغاية (ص)
(الباب الرابع في معرفة بعد القطر والأصل المطلق)
ضع الخيط على عرض البلد وعلم بالمريين على دائرتي التجييب ثم انقله إلى الميل من أول القوس فما بين المري المعلم به على التجييب الأول وجيب التمام من الجيوب المبسوطة هو بعد القطر وما بين المري المعلم به على التجييب الثاني وبين الستيني من الجيوب المعكوسة هو الأصل المطلق

Jumlahkeun meel jeumg arud balad lamun ihtilap / cokot selisihna lamun  ittipak maka hasilna eta tamamulgoyah
Catatan
1.      Lamun arud balad euweuh meel aya maka tamamul goyah saarua jeung arud balad
2.      Lamun meel euweuh arud balad aya maka tamamulgoyah sarua jeung meel
3.      Lamun arudbalad jeung meel euweuh duanana atawa sarua gedena dina nalika ittifaq maka hanteu aya tamamulgoyah
Anggaran goyah irtifa
     90° kurangi ku tamam goyah maka hasilna eta goyah irtifa, lamun euweuh tamamulgoyah maka gooyah lirtifana 90°
Anggaran bu’dul qutur jeung asal mutlaq
1.      Teundeun benang kana arud balad ngitungna ti awal qous palebah dairoh tajib awal jeung dairoh tajib tsyani cirian ku muri
2.      Pindahkeun benang kana mel ngitungna ti awal qous
3.      Ngitung tina jaeb tamam kana muri anu luhur maka  hasilna eta bu’dulqutur
4.      Ngitung tina sittini nepi ka muri anu handap maka eta asal mutlaq tatapina anu leuwih gampangmah tina muri anu handap  di bawa lempeng kana jaeb tamam tuluy ngitung tina markaz kana eta lempengan mangka  eta asal mutlaq

(الباب الخامس)
في معرفة نصف الفضلة ونصف قوس النهار والليل وقوسهما
ضع الخيط على جيب التمام وعلم بالمري على الأصل المطلق ثم انقله إلى بعد القطر فما بين الخيط وأول القوس هو نصف الفضلة وما بينه وبين أخره هو نصف قوس النهار إن اختلف الميل والعرض وإلا فهو نصف قوس الليل وأيهما علم أولا إذا نقص من (قف) خرج الأخر ثم ضعفهما حصل تمام قوسيهما
(الباب السادس في معرفة الساعة المستوية الغروبية)
خذ الارتفاع فزد على جيبه بعد القطر بمري الأصل إن اختلف الميل والعرض وإلا فانقصه منه

Anggaran Nisfull fadlah,Nisfulqous nahar, Nisfulqous lail
1.   Teundeun benang kana jaeb tamam
2.      Palebah asalmutlaq cirian ku muri
3.      Pindahkeun muri kana bu’dulqutur tegesna geserkeun kana jero rubu kalawan make ukuran bu’dulqutur
4.      Ngitung tina awalqous kana benang maka eta nisfullfadlah
5.      Ngitung tina ahir qous kana benang maka eta nisful qous nahar lamun ihtilaf mel jeung arud balad anapon lamun itifaq mah maka  eta nisfulqous lail
6.      Manabae anu leuwih tiheula ka nyahoan tina nisful qous nahar jeung nisful qous lail lamun di kurangan tina180°­­ maka bakal ka nyahoan anu hiji deui
7.      Nisful qous nahar di tikel dua tegesna di x 2 maka hasilna  tamamuqous nahar
8.      Nisfulqous lail di tikel dua  maka hasilna eta tamamuqous lail
Anggaran sa’ah mustawiyah gurubiah
1.      Teundeun benang dina jaeb tamam
2.      palebah asal mutlaq cirian ku muri
3.      Ngahasilkeun irtifa syamsi  tuluy eta irtifa di jaebkeun

وما بين الخيط وأوله حينئذ زد عليه نصف الفضلة إن كان الارتفاع شرقيا إختلافيا أو غربيا إتفاقيا وإلا فانقصه منه فما حصل ضع عليه الخيط واحسب من أوله إليه على (يب) إن كان شرقيا وإلا فمن أخره على ست ساعات (تنبيهات : الأول) إن لم يمكن في الاتفاق اخراج بعد القطر من جيب الارتفاع فخذ الفضل بينهما وضع المري عليه فما بين الخيط وأوله حينئذ زد عليه نصف الفضلة إن كان شرقيا وإلا فخذ الفضل بينهما وضع الخيط على الحاصل واحسب من أخره على (و) ساعات مطلقا (والثاني) في الشرقي الاتفاقي إن أمكن اخراج بعد القطر من جيب الارتفاع ولكن لم يمكن اخراج نصف الفضلة مما بين الخيط وبين اوله فخذ الفضل بينهما وضع الخيط عليه واحسب من أخره على (و) ساعات

      kalawan muri asal mutlaq
4.      Jaeb irtifa tambahan ku bu’dulqutur kalawan make muri asalmutlaq lamun ihtilaf kurangan lamun ittifaq
5.      Palebah qous irtifa anu ka tincak ku benang tambahan ku nisfull fadlah lamun irtifa syarqi ihtilaf jeung gorbi ittifaq di kurangan lamun irtifa syarqi ittifaq jeung gorbi ihtilaf
6.      Ngitung ti awal qous kana benang jam 12:00 lamun irtifa syarqi ngitung ti akhir qous jam 6:00 lamun irtifa gorbi
      Catatan
a.   Lamun kajadian dina waktu ittifaq jaeb irtifa hanteu bisa di kurangan ku bu’dul qutur maka cokot selisihna tuluy teundeun  muri asal mutlaq dina eta selisih tuluy benang anu aya dina qous irtifa tambahan ku nisfullfadlah lamun irtifa sarqi teundeun benang dina selisihna lamun irtifa gorbi ngitung ti akhir qous jam 6:00
b.      Lamun kajadian dina nalika syarqi ittifaq jaeb irtifa bisa di kuranngan ku bu’dul qutur tatapina benang dina qous irtifa hanteu bisa di kurangan ku nisfull fadlah maka teundeun benang dina selisihna tuluy ngitung tina akhir qous jam 6:00

(والثالث) في الاتفاق إن كان بعد القطر مساويا لجيب الارتفاع فضع الخيط على نصف الفضلة واحسب من أخره على (و) ساعات (والرابع) في الاتفاقي الغربي إن كان الحاصل بعد زيادة نصف الفضلة زائدا على (ص) فارجع به إلى أوله واحسب منه على (يب) ساعة وكذلك في الشرقي الاختلافي لكن تحسب هنا من أخره على (و) ساعات (والخامس) إن لم يوجد نصف الفضلة وبعد القطر فضع مري الأصل على جيب الارتفاع واحسب من أوله ان كان شرقيا على (يب) ومن اخره إن كان غربيا على (و) (والسادس) ما تقدم من التفاصيل محله في غير خط الاستواء أما فيه فلا تجري بل إذا أخذت الارتفاع فما بين الخيط وبين طرف القوس الخالي عن الهدفة على (يب) إن كان شرقيا وما بينه وبين طرف الأخر على (و) إن كان غربيا هو الساعة مطلقا

c.       Lamun kajaadian dina waktu ittifaq jaeb irtifa sarua jeung bu'dul qutur maka langsung teundeun benang dina nisfull faadlah tuluy ngitung ti akhir qous jam 6:00
d.      Lamun kajadian dina ittifaq gorbi jeung ikhtilaf syarqi saba’dana nambahan nisfull fadlah leuwih ti 90° maka eta anu leuwih ti 90° di bawa balik ka jihat awalqous ngitung ti awal qous jam 12:00 lamun ittifaq gorbi ngitung ti akhir qous lamun ittifaq syarqi
e.       Lamun kajadian euweuh nisfull fadlah jeung bu’dul qutur maka teundeun muri asal mutlaq kana jaeb irtifa tuluy ngitung ti awal qous jam 12:00 lamun irtifa syarqi, ngitung ti akhir qous jam 6:00 lamun irtifa gorbi
f.       Perincian anu di carita keun ti heula eta pikeun salian daerah khotul istiwa anapon lamun daerah khotul istiwa mah (seperti pontianak) dimana-mana geus ngahasilkeun irtifa eta hanteu kudu di jaebkeun balikta langsung ngitung jam ti awal qous kana benang jam12:00 lamun irtifa syarqi, ngitung ti akhir qous jam 6:00 lamun irtifa gorbi

(والسابع) لابد من نقصان التمكين من الحاصل على كل حال (تتمة) إذا أردت ان تحسب الدرج بالساعة فاحسب كل (يه) درجة ساعة واحدة وكل درجة أربع دقائق من الساعة وكل دقيقة من الدرجة أربع ثوان من الساعة وهكذا في الثواني والثوالث والروابع وغيرها (خاتمة) إعلم أن غاية الارتفاع لا تسمى شرقية ولا غربية فإذا أردت معرفة ساعتها فضع الخيط على نصف الفضلة من أخر القوس واحسب من أوله على (يب) إن اتفقا وإلا فمن أخره على (و) وانقص التمكين وإن لم يوجد نصف الفضلة فساعة الغاية (و) متمكنا
(الباب السابع في معرفة الساعة المستوية الزوالية)
خذ الارتفاع وزد على جيبه بعد القطر بمري الأصل في الاختلاف وانقصه منه في الاتفاق واحسب من أوله على (و) ساعات إن كان شرقيا وإلا فمن أخره على (يب) ساعة (تنبيهات:الأول) في الاتفاق إن لم يمكن اخراج بعد القطر من الجيب

g.      Hasil itungan anu ti heula kudu di kurangan ku tamkin, Lamun mekah ( 8 menit) lamun cianjur  ceuk sawareh (2 menit) ceuk sawareh (4 menit)
Anggaran sa’ah mustawiyah Zawaliah
1.      Teundeun benang dina jaeb tamam palebah asal mutlak cirian ku muri
2.      Ngahasilken irtifa  tuluy eta irtifa di jaebken kalawan muri asal mutlaq
3.      Jaeb irtifa di tambahan bu’du qutur kalawan make muri asal mutlaq lamun ikhtilap di kurangan lamun ittipak
4.      Ngitung ti awal qous jam 6:00 lamun irtifa syatqi ngitung ti akhir qous jam 12:00 lamun irtifa gorbi
Catatan
a.   Lamun kajadian dina nalika ittipak jaeb irtifa hanteu bisa di kurangi ku bu’du qutur maka teundeun benang dina

فخذ الفضل بينهما وضع الخيط عليه واحسب من آخره على (يب) ساعة إن كان شرقيا وإلا فمن أوله على (و) وإن تساويا فالساعات (و) (الثاني) إن لم يوجد بعد القطر فضع مري الأصل على جيب الارتفاع واحسب من أوله على (و) إن كان شرقيا ومن آخره على (يب) إن كان غربيا كما تقدم (الثالث) هذه التفاصيل محلها في غير خط الاستواء وأما فيه فلا تجري بل إذا أخذت الارتفاع فما بين الخيط وبين طرف القوس الخالي عن الهدفة على (و) إن كان شرقيا وما بينه وبين طرفه الآخر على (يب) إن كان غربيا هو الساعة (تتمة) قاعدة الحساب والتمكين هنا كما تقدم في الساعة الغروبية (خاتمة) غاية الارتفاع هنا على (يب) ساعة متمكنا دائما

    Selisihna eta jaeb irtifa jeung bu’du qutur tuluy ngitung ti akhir qous jam 12:00 lamun irtifa syarqi ngitung ti awal qous jam 6:00 lamun irtifa gorbi
b.      Lamun kajadian dina waktu ittifak jaeb irtifa jeung bu’du qutur sarua gedena maka eta jam 6:00
c.       Lamun kajadian euweh bu’du qutur maka sanggeus dijaebken langsung bae  ngitung jam tiawal qous jam 6:00 lamun irtipa syarqi ngitung tiawal qous jam 12:00 lamun irtifa gorbi
d.      Perincian anu tiheula dicaritakeun pikeun daerah salian khotul istiwa anapon di daerah khotul istiwa mah sanggeusna ngahasilken irtifa teh hanteu kudu di jaebkeun jeung henteu kudu di tambahan / di kurangan ku bu’du qutur balikta langsung bae ngitung jam ti awal qous jam 6:00 lamun irtifa syarqi ti akhir qous jam 12:00 lamun irtifa gorbi
e.       Hasil itungan anu tiheula kudu di tamkin
 
Anggaran  ngayahokeun dil mabsut tina irtifa

(الباب الثامن في معرفة الظل من الارتفاع وعكسه)
ضع الخيط على الارتفاع وانزل بقائمة الظل المبسوط اليه ثم ارجع من محل التقاطع إلى جيب التمام فما بين منتهى الرجوع والمركز من عدده المستوي فهو ظله المبسوط وإن نزلت بقائمة الظل المنكوس وترجع من محل التقاطع إلى الستيني فالحاصل ظله المنكوس (تنبيه) ان نزلت بها ولم تلق الخيط فانزل بجزئها الممكن فاضرب الحاصل في مخرج ذلك الجزء (وإن أردت الارتفاع من الظل فان كان مبسوطا فعد من المركز في مستوي عدد جيب التمام بقدره

1.      Ngitung bilangan irtifa  ti awal qous
2.      Turun tina sittini dina lebahan qoimah dil mabsut neupi kana benang
3.      Palebah qoimah dil mbsut anu ka tincak ku benang dibawa leumpeng kana jaeb    tamam tuluy ngitung tina markaj kana eta lempengan maka eta dil mabsut
Anggaran nganyahoken dil ma’kus tina irtifa
1.      Ngitung bilangan irtifa ti awal qous
2.      Papay tina jaeb tamam dina palebah qoimah dil mankus neupi kana benang
3.      Palebah qoimah dil mankus anu ka tincak ku benang dibawa lempeng kana sittini tuluy ngitung tina markaj kana eta lempengan maka eta dil mankus
   Catatan
   Lamun kajadian mapay tina sittini palebah qoimah dil mabsut         atawa tina jaeb tamam palebah qoimah dil mankus hanteu               papanggih jeung benang maka cokot pecahan qoimah saperti ½       tina qoimah nyaeta 3 ½° tuluy mapay palebah eta pecahan nepi kana benang sanggeus di bawa lempeng kana jaeb tamam atawa kana sittini hasilna di kalikeun kana penyebut eta pecahan maka      hasilna eta dil mabsut atawa dil mankus
Anggaran irtifa tina dil mabsut
1.      Ngitung bilangan dil mabsut dina jaeb tamam tina markaj tuluy dibawa lempeng  nepi kana qoimah dil mabsut
2.      Palebah papanggihna teundeun benang

وادخل من منتهى عدده إلى القائمة فضع الخيط على محل تقاطعهما فما بينه وبين أول القوس حينئذ هو ارتفاعه وإن كان منكوسا فعد كما تقدم في مستوي الستيني وكمل العمل فالحاصل ارتفاعه (تنبيه) فان نزلت من منتهى عدد الظل ولم تلق القائمة فافعل بجزئهما الممكن فالحاصل ارتفاعه الكامل تأمل
(الباب التاسع)
في معرفة أوقات الصلوات الخمس والإمساك وطلوع الشمس والإشراق والضحوة الصغرى والضحوة الكبرى على حساب الساعة الغروبية
أما الظهر فانقص نصف الفضلة من (ص) في الموافقة وزده عليه في المخالفة فالحاصل هو المطلوب على (يب) ساعة

3.      Ngitung ti awal qous kana benang maka eta irtifana dil mabsut
Anggaran irtifa tina dil mankus
1.      Ngitung dil mankus dina sittini tina markaj tuluy di bawa lempeng kana qoimah dil mankus mankus palebah papanggihna teundeun benang
2.      Ngitung ti awal qous kana benang maka eta irtifana dil mankus
   Catatan
    Lamun kajadian dina nalika dibawa lempeng kana qoimah dil         mabsut / qoimah dil mankus hanteu papanggih maka cokot             pecahanana dil jeung pecahan qoimah anu kira-kira bisa                 papanggih saperti di cokot ½  na tegesna di bagi 2 tuluy palebah      papanggihna teundeun benang tuluy ngitung tina awal qous kana      benang maka eta irtifana dil
WAKTU SHOLAT SA’AH GURUBIYAH
Anggaran waktu dzuhur
    90° di kurangan nisful fadlah lamun ittifak / di tambah lamun      ikhtilap hasilna di jadiken jam ngitungna ti awal qous atawa ti         akhir qous jam 12:00

وأما العصر الأول والثاني فضع الخيط على الغاية وانزل من محل تقاطعه مع قوس العصر الأول إلى قوس الارتفاع فما بين منتهى المنزول إليه وأوله هو ارتفاع العصر الأول وإن نزلت من محل تقاطعه مع قوس العصر الثاني فالحاصل ارتفاع عصره فاحسب معمولهما بمثل عمل الارتفاع الغربي فان لم يوضع في الربع قوسا العصرين فاستخرج ارتفاعهما بطريق الظل كما سيأتي في الباب العاشر وأما المغرب فهو (يب) دائما وأما العشاء الأول والعشاء الثاني فزد على جيب (يز) بعد القطر في الموافقة وانقصه منه في المخالفة

Anggaran waktu ashar awal
1. Teundeun benang dina goyah irtifa ngitungna ti awalqous
Palebah qous ashar awal anu ka tincak ku benang di bawa  lempeng kana qous irtfa kalawan di teken ku jempol Palebah lempengannana dina qous irtifa teundeun benang tuluy di   jaebkeun ku muri asal mutlak
2. Tambahan ku bu’du qutur lamun ikhtilap kurangan  lamun ittipak
3. Tambahan ku nisful fadlah lamun ittipak kurangan lamun ikhtilap
4. Ngitung ti ahir qous jam 6:00
Anggaran waktu ashar syani
1. Teundeun benang dina goyah irtifa
2. Palebah qous ashar sani anu katincak ku benang dibawa lempeng        kana qous irtifa kalawan di teken ku jempol palebah                      lempengannana teundeun benang tuluy di jaebkeun ku muri asal      mutlak
3. Tambahan ku bu’du qutur lamun ikhtilap kurangan lamun ittipak
4. Tambahan ku nisful fadlah lamun ittifak kurangan lamun ikhtilap
5. Ngitung ti ahir qous jam 6:00
Catatan
Lamun kajadian dina rubu hanteu di pasang qous ashar awal jeng    qous ashar sani maka ngahasilken irtifa asahar awal  jeung ashar      tsani ku jalan dil mabsut. cara-carana bakal di caritakeun dina         bab ka 10
Anggaran waktu isya awal

وما بين الخيط وأوله زد عليه نصف الفضلة في الثاني وانقصه منه في الأول فالحاصل على (يب) وقت العشاء الأول وإن فعلت مثل ذلك بجيب (يط) فالحاصل وقت العشاء الثاني وأما الفجر الصادق فزد على جيب (يط) بعد القطر في الموافقة وانقصه منه في المخالفة وما بين الخيط وأوله زد عليه نصف الفضلة في الأول وانقصه منه في الثاني وما حصل ضع الخيط عليه واحسب من أخره إليه على (و) ساعات في الحالين فهو وقت الفجر وأما الإمساك فانقص منه ضعف التمكين فالباقي وقت الإمساك وأما طلوع الشمس فان لم يوجد نصف الفضلة فهو (يب) وإلا فهو كامل الفضلة على (يب) في المخالفة وانقصه منها في الموافقة فالحاصل وقت طلوع الشمس وأما الإشراق والضحوة الصغرى فاستخرج للأول حساب (د) درجات و (ل) دقيقة بمثل عمل الإرتفاع الشرقي فالحاصل هو المطلوب وللثاني حساب (ط) درجات و (ل) دقيقة بمثل ذلك وأما الضحوة الكبرى فزد على جيب (ط) و (ل) بعد القطر في المخالفة وانقصه منه في الموافقة وما بين الخيط وأوله انقص منه كامل الفضلة في الأول وزده عليه في الثاني وضع الخيط عليه واحسب من أخره على (يب) فالحاصل هو المطلوب

Teundeun benang dina 17° tuluy di jaebkeun ku muri asal mutlak
Tambahan ku bu’du qutur lamun ittifak kurangan lamun ikhtilap
Tambahan ku nifu paadlah lamun ikhtilap kurangan lamun ittifak
Ngitung tiawal qous jam  12:00
Anggaran waktu isya sani
Teundeun benang dina 19° tuluy jaebkeun
Tambahan ku bu’du qutur lamun ittifak kurangan lamun ikhtilap
Tambahan ku nifu paadlah lamun ikhtilap kurangan lamun ittifak
Ngitung tiawal qous jam  12:00
Anggaran waktu subuh / fajar
Teundeun benang dina 19° tuluy jaebkeun
Tambahan ku bu’du qutur lamun ittifak kurangan lamun ikhtilap
Tambahan ku nifu paadlah lamun ittifak kurangan lamun ikhtilap
Ngitung ti akhir qous jam 6:00
Anggaran waktu imsak
    Waktu fajar di kurangan dua kali lipat tamkin nyeta pikeun  pulo jawa (8 menit)
Anggaran waktu terbit
1.Teundeun benang dina dua kali lipat nisful fadlah
2. Ngitung ti awal qous jam 12.00 lamun ikhtilap/ti akhir qous jam 6.00 lamun ittifaq
Catatan
Lamun kajadian euweuh nisful fadlah maka waktu terbit jam 12.00
Anggaran waktu isroq
Teundeun benang dina 4 ½ ° tuluy jaebkeun
Tambahan ku bu’du qutur lamun ikhtilap kurangan lamun ittifak
Tambahan ku nisful fadlah lamun ikhtilap kurangan lamun ittifak
Ngitung ti awal qaos jam 12:00
Anggaran waktu duha sugro
Teundeun benang dina 9 1/2 ° tuluy jaebkeun
Tambahan ku bu’du qutur lamun ikhtilap kurangan lamun ittifak
Tambahan ku nisful fadlah lamun ikhtilap kurangan lamun ittifak
Ngitung ti awal qous jam 12:00
Anggaran waktu dhuha kubro
Teundeun benang dina 9 1/2 ° tuluy jaebkeun kalawan muri asal mutlak
Tambahan ku bu’du qutur lamun ikhtilap kurangan lamun ittifak
Tambahan ku kamil fadlah (dua kali lipat nisful fadlah) lamun ittifak kurangan lamun ikhtilap
Ngitung ti akhir qous jam 12:00

(الباب العاشر في معرفة الأوقات المذكورة على حساب الساعة الزوالية)
أما الظهر فهو (يب) دائما وأما العصر فضع الخيط على الغاية فزد على ظلها قامة للعصر الأول أوقامتين للعصر الثاني وما حصل فاعرف ارتفاعه وكمل العمل على حساب الإرتفاع الغربي كما تقدم في الباب السابع وأما المغرب فهو نصف قوس النهار على (يب) وأما العشاء الأول والثاني فزد بعد القطر على جيب (يز) بمري الأصل في الموافقة أو انقصه منه في المخالفة وما بين الخيط وأوله في الحالين فهو العشاء الأول على ست ساعات وافعل مثل ذلك بجيب (يط) فالحاصل العشاء الثاني وأما الفجر فزد بعد القطر على جيب (يط) بمري الأصل في الموافقة وانقصه منه في المخالفة وما بين الخيط وأخره في الحالين فهو الفجر على (يب) ساعة وأما الإمساك فكما تقدم في الأوقات على حساب الساعة الغروبية وأما طلوع الشمس فعلى (و) إن لم يوجد نصف الفضلة وإلا فزده على (و) في المخالفة وانقصه منه في الموافقة فالحاصل هو الطلوع  وأما الإشراق والضحوة الصغرى فاستخرج حساب (د) درجات و (ل) دقيقة للأول و (ط) درجات و (ل) دقيقة للثاني فالحاصل هو المطلوب وأما الضحوة الكبرى فزد على جيب (ط) درجات و (ل) دقيقة بعد القطر في المخالفة وانقصه منه في الموافقة وما بينه وأوله حينئذ انقص منه نصف الفضلة في الأول وزده عليه في الثاني وضع الخيط عليه فما بينه وأخره أي القوس هو المطلوب على ست ساعات

WAKTU SHOLAT SA’AH ZAWALIYAH
Anggaran waktu dhuhur
   Waktu duhur jam 12:00 atawa tambah 4 menit (12:04)
Anggaran waktu ashar awal
Teundeun benang dina goyah irtifa
Kanyahoken dil mabsut eta goyah irtifa
Tambahan 1 qomah (7°) lamun dil mabsut bil aqdam / (12°) lamun dil mabsut bil asobi
Kanyahoken irtifana eta dil mabsut sanggesna di tambahan 1 qomah (7°/12°)
Tenden benang dina eta irtifa tuluy jaeb ken ku muri asal mutlak
Tambahan ku bu’du qutur lamun ikhtilap kurangan lamun ittifak
Ngitung ti akhir qoos jam 12:00
Catatan
Anu lewih gampangmah teundeun benang dina goyah irtifa palebah qous ashar awal dibawa lempeng kana qous irtifa kalawan di teken ku jempol tuluy teundeun benang dina lempengan nana tuluy jaebkeun tambahan ku bu’du qutur lamun ikhtilap kurangan lamun ittifak
Anggaran waktu ashar sani
Teundeun benang dina goyah irtifa
Kanyahokeun dil mabsut eta goyah irtifa tambahan 2 qomah (14°) lamun dil mabsut bil aqdam / (24°) lamun dil mabsut bil asobi
Kanyahoken irtifana eta dil mabsut sanggesna di tambahan 2 qomah
Teundeun benang dina eta irtifa tuluy jaebkeun ku muri asal mutlak
Tambahan ku bu’du qutur lamun ittifak kurangan lamun ikhtilap
Ngitung ti akhir qous jam 12:00
Anggaran waktu magrib
   Nisful qous nahar di jadikeun jam ngitungna ti akhir qous jam 12:00
Anggaran waktu isya awal
Teundeun benang dina 17° tuluy jaebkeun kalawan muri asal mutlak
Tambahan ku bu’du qutur lamun ittifak kurangan lamun ikhtilap
Ngitung ti awal qous kana benang jam 6:00
Anggaran waktu isya tsani
Teundeun benang dina 19° tuluy jaebkeun kalawan muri asal mutlak
Tambahan ku bu’du qutur lamun ittifak kurangan lamun ikhtilap
Ngitung ti awal qous kana benang jam 6:00
Anggaran waktu fajar / subuh
Teundeun benang dina 19° tuluy jaebkeun kalawan muri asal mutlak
Tambahan ku bu’du qutur lamun ittifak kurangan lamun ikhtilap
Ngitung ti akhir qous jam 12:00
Anggaran waktu imsak
   Waktu fajar di kurangan dua kali lipat tamkin
Anggaran waktu terbit
   Jam 6:00 di tambahan ku nifu fadlah lamun ikhtilap di kurangan lmun ittifak
   Catatan: Lamun hante aya nisful fadlah maka waktu terbit na jam 6:00
Anggaran waktu isroq
Teundeun benang dina 4 ½ ° tuluy jaebkeun
Tambahan ku bu’du qutur lamun ikhtilap kurangan lamun ittifak
Ngitung ti awal qous jam 6:00
Anggaran waktu duha sugro
Teundeun benang dina 9 1/2 ° tuluy jaebkeun
Tambahan ku bu’du qutur lamun ikhtilap kurangan lamun ittifak
Ngitung ti awal qous jam 6:00
Anggaran waktu duha kubro
Teundeun benang dina 9 1/2 ° tuluy jaebkeun
Tambahan ku bu’du qutur lamun ikhtilap kurangan lamun ittifak
Tambahan ku nifu paadlah lamun ittifak kurangan lamun ikhtilap
Ngitung ti akhir qous jam 6:00

(الباب الحادي عشر في معرفة عرض البلد وجهته)
إعرف الغاية بالرصد بأن تأخذ الارتفاع قرب الزوال مرة بعد أخرى مادام يتزايد فإذا وقف فما بين الخيط وطرف القوس الخالي عن الهدفة هو الغاية ثم قف مستقبل المشرق وانظر إلى ظلك فإذا كانت جهته مخالفة لجهة الميل فخذ الفضل بين تمام الغاية والميل وإلا فزده عليه فما وجد في الحالين فهو عرض البلد وجهته في الثانية جهة الظل مطلقا وكذا في الأول إن كان الميل أقل من تمام الغاية وإلا فجهة الميل فان عدم الظل فالميل هو العرض أو عدم الميل فتمام الغاية هو العرض وجهته فيهما تابع لما وجد فان عدما معا أو وجدا ولا فضل بين تمام الغاية والميل فالبلد لاعرض له

Anggaran ngayahoken arud balad
Kanyahoken goyah irtifa kalawan make cara rosod nyaeta ngalap irtifa tina mata hari dina deukeut kana waktu jawal kalawan ngalap irtifana bulak - balik dina salagi masih nambahan irtifa dimana geus hante nambahan eta irtifa maka eta goyah irtifa (tina awal kaos kana benang)
Sanggeus kanyahoan goyah irtifa maka kudu nangtung anjen madep ka wetan tuluy tingali kalangkang awak anjen aya di belah mana naha aya di belah kidul atawa di belah kaler atawa sama sakali eweuh kalangkang
Cokot selisih tamam goyah jeung mel lamun ikhtilap jihatna kalangkang jeung jihatna mel jumlahkeun lamun ittifak maka hasilna eta arud balad
Catatan :
Lamun kajadian euweuh kalangkang maka arud balad sarua jeung mel
Lamun kajadian aya kalangkang tatapina euweuh mel maka arud balad sarua jeung tamam goyah
Lamun kajadian euweuh kalangkang jeung mel atawa aya duanana tatapina hanteu aya selisih antara tamam goyah jeung mel dina tingkah ittifak maka arud baladna eta nol
Anggaran jihat arud balad
Lamun kajadian ittifak jihatna kalangkang jeung jihatna mel maka jihatna arud balad eta sarua jeung jihatna kalangkang
Lamun ikhtilap jihatna kalangkang jeung jihatna mel kalawan kaayaan melna lewih letik tina tamam goyah maka jihatna arud balad eta sarua jeung jihatna kalangkang
Lamun ikhtilap jihatna kalangkang jeung jihatna mel kalawan kaayaan melna sarua atawa leuwih geude tina tamam goyah maka jihatna arud balad eta sarua jeung jihatna mel

(الباب الثاني عشر في معرفة طول البلد)
ترصد ساعات وسط الكسوف أو الخسوف في البلد المعلوم الطول والبلد المجهول الطول بما أمكن من الإستقصاء والتدقيق بحساب الساعة الزوالية ثم تنقص أقل الساعة من أكثرها فما بقي فهو فضل ساعات ما بينهما فان كان الفضل للمعلوم كان المجهول غربيا عنه وإلا فهو شرقي عنه ثم تأخذ من ساعات الفضل لكل ساعة (يه) درجة ولكل أربع دقائق درجة واحدة فما حصل فهو درج فضل الطولين تزيده على طول المعلوم إن كان المجهول شرقيا وتنقصه منه إن كان غربيا فما حصل فهو طول البلد المجهول
(وجه أخر أسهل وأضبط) وهو أن تصحح الساعة في البلد المجهول الطول بما أمكن بحساب الساعة الزوالية إسأل عنها من في البلد المعلوم الطول بالسلك (أي التليفون) وما ماثله ليجيبك حالا فما وجدت من التفاوت بين ساعات البلدين فافعل به ما تقدم

Anggaran tul balad
Kanyahoken waktu tengah-tengah kajadian GERHANA di negara anu geus kanyahoan tul baladna jeung negara anu can kanyahoan tul baladna kalawan make jam istiwa (sa’ah jawaliah)
Jam anu geude di kurangan ku jam anu leutik maka hasilna eta selisih jam antara dua negara
Lamun negara anu ma’lum leuwih leutik dina jam na maka negara anu majhul aya di beulah wetan / lamun negara anu ma’lum leuwih geude jamna maka negara anu majhul aya di beulah kulon
Selisih jam antara dua negara di jadiken darjah jeung dakikoh nyaeta tiap-tiap 1 jam jadiken 15° tiap- tiap 4 menit jdiken 1 daqiqoh maka hasilna selisih darjah antara dua negara
Selisih darjah antara dua negara tambahkeun kana tul balad anu ma’lum lamun negara anu majhul aya di beulah wetan di kurangan lamun negara anu majhul aya di beulah kulon

(الباب الثالث عشر في معرفة سمت مكة وجهتها من أي بلدة شئت)
إعرف فضل طوليهما مطلقا وفضل عرضيهما إن اتفقا وإلا فاجمعهما ثم عد فضل الأولين من المركز في مستوي جيب التمام وانزل من منتهى عدده في الجيوب المعكوسة وعد فضل الأخرين أو مجموعهما من مستوي الستيني وانزل من منتهى عدده في الجيوب المبسوطة وضع الخيط على محل تقاطع المنزولين فما بين الخيط وأول القوس حينئذ فهو سمتها فان لم يتقاطعا فانزل من أجزائهما الممكن فما بينه وبين أوله هو كامل السمت فان لم يكن للبلد عرض فاعمل ما تقدم بعرض مكة ثم مكة شرقية إن كانت أكثر طولا من بلدك وإلا فغربية وشمالية إن اختلفا مطلقا أو اتفقا وكانت أكثر عرضا من بلدك وإلا فجنوبية وإن اتفق الطولان فهما على خط الشمال والجنوب وسمت مكة حينئذ نقطة الشمال إن اختلفا مطلقا أو اتفقا وكانت مكة أكثر عرضا وإلا فنقطة الجنوب أو العرضان فهما على خط المشرق والمغرب وسمت مكة حينئذ نقطة المشرق إن كانت مكة أكثر طولا وإن كانت أقل فنقطة المغرب

Anggaran simit makah
Kanyahoken selisih tul balad jeung tul makah  ittifak atawa ikhtilap
Kanyahoken selisih arud balad jeung arud makah lamun ittifak / kanyahoken jumlahanana arud balad jeung arud makah lamun ikhtilap
Ngitung dina jaeb tamam tina markaj ukuran selisih tul balad jeung tul makah tuluy dibawa lempeng dina juyub mankusah / ngitung dina sittini tina markaj ukuran selisih arud balad jeung arud makah lamun ittifak atwa ukuran jumlahna lamun ikhtilap tuluy dibawa lempeng dina juyub mabsutoh
Palebah papanggihna anu di bawa lempeng tina jaeb tamam jeung tina sittini teundeun benang. lewih alusna di cirian ku muri
Ngitung tiawal kaos kana benang maka eta simit makah
Catatan
Lamun kajadian hanteu bisa panggih anu di bawa lempeng tina jaeb tamam jeung tina sittini maka cokot pecahanana tuluy ngitung ti awal qaos kana benang maka eta simit makah
Lamun kajadian negarana euweuh arud balad saperti PONTIANAK maka ngitungna dina sittini make arud makah
Anggaran jihat makah
Lamun tul makah leuwih geude tinimbang tul balad maka makah aya di beulah wetan
Lamun tul makah lewih leutik tinimbang tul balad maka makah aya di beulah kulon
Lamun arud makah jeung arud balad ikhtilap atawa ittifak tatapina arud makah leuwih geude maka makah aya di beulah kaler
Lamun arud makah jeung arud balad ittifak tatapina arud makah sarua atawa leuwih leutik  tinimbang arud balad maka makah aya di beulah kulon
Catatan
Lamun tul balad jeung tul makah sarua geudena tatapina hante sarua arudna maka balad jeung makah aya dina garis kaler kidul .simit makahna titik kaler Lamun arud balad jeung arud makah ikhtilap atawa ittifak tatapina arud makah leuwih geude anapon lamun arud balad lewih leutik mah maka simit makahna titik kidul
Lamun kajadian arud balad jeung arud makah sarua geudena tatapina aya beda dina tul baladna maka balad jeung makah aya dina garis wetan kulon simit makahna titik wetan lamun tul makah lewih geude, anapon lamun tul makah lewih leutik mah maka simit makahna titik kulon

(الباب الرابع عشر في معرفة الجهات الأربع)
تسوي الأرض غاية التسوية بالميزان وترسم عليها دائرة  ببعد لايبلغ أطراف السطح الموزون وتنصب على مركزها مقياسا مخروطا مستديرا طوله يقارب ربع قطرها وتعلم على مدخل ظله فيها ومخرجه عنها وتنصف القوس الواقع بينهما وتخرج من منتصفه خطا مستقيما مارا بمركزها فهو خط الشمال والجنوب ثم تخرج خطا آخر مقاطعا للأول على زوايا قوائم فهو خط المشرق والمغرب فتحصل لك أربعة أرباع ربعان جنوبيان احدهما شرقي والأخر غربي وربعان شماليان كذلك ثم عد سمت مكة من أول القوس إن كانت جنوبية شرقية أو شمالية غربية من بلدك وإلا فمن أخره ثم ضعه في ربع الدائرة الذي فيه مكة بحيث ينطبق مركز الربع على مركز الدائرة وينطبق خط الستيني وجيب التمام على الخطين المحيطين بالزاوية الكائنة عند مركز الدائرة فحينئذ توجه الخيط إلى مكة المشرفة وابن على سمته المحراب

Anggaran nganyahokeun arah anu opat
Ratakeun taneuh / lantai kalawan make timbangan (water pas)
Nyieun lingkaran kalawan ulah liwat tina latar anu meunang nimbang
Palebah titik pusat lingkaran nangtungkeun benda buleud anu kerucut (saperti paku) kalawan ukuran panjangna ¼ tina garis tengah lingkaran
Cirian palebah asup kalangkang kana lingkaran jeung palebah kaluar tina lingkaran
Busur antara madkhol jeung mahkroj dibagi dua, palebah bagiannana nyieun garis lempeng nincak kana titik pusat lingkaran maka eta garis kaler kidul
Nyieun garis anu nincak kana garis kaler kidul kalawan kudu nyiku 900 maka eta garis wetan kulon
Ngitung simit makah dina rubu ti awal qous lamun ayana makah di kidul wetan atawa kaler kulon / ngitung ti ahir qous lamun ayana makah di kidul kulon atawa kaler wetan
Teundeun rubu dina ¼ lingkaran anu aya makah kalawan markaj rubu kudu pas kana titik pusat lingkaran. jaeb tamam jeung sittini rubu kudu pas kana dua garis anu ngubeng kana sudut anu aya dina titik pusat lingkaran maka eta benang madep ka makah  

(خاتمة في بعض الهنداسات)
إن أردت معرفة طول القائم من جبل أو غيره خذ ارتفاعه من أين شئت وعلم على موضع قدميك واعرف ظل ذلك الارتفاع ثم زد عليه (ا) أو (ب) أو (د) درجة أو انقص ذلك منه فما حصل فاعرف ارتفاعه ثم خذ ارتفاع ذلك القائم ثانيا وامش القهقهري إن زدت وإلى جهة القائم إن نقصت حتى يقع الخيط على ذلك الارتفاع وعلم أيضا على موضع قدميك ثم اذرع ما بين العلامتين فما وجد إضربه في (يب) إن زدت أونقصت (ا) واضربه في (و) إن زدت أو نقصت (ب) واضربه في (ج) إن زدت أو نقصت (د) فما حصل زد عليه قامتك من القدم إلى البصر فالمجموع هو طول القائم

Anggaran nganyahoken jangkungna gunung jeung sabangsana
Kanyahoken irtifana eta gunung kalawan make alat rubu kalawan palebah mana bae ngalap irtifana mah palebah dampal suku nyieun ciri
Kanyahoken dil mabsut eta irtifa
Eta dil mabsut tambahan 1° atawa 2° atawa 4°  atawa di kurangan 
Kanyahoken eta irtifa dil mabsut sanggeusna di tambhan atawa di kurangan
Ngalap deui irtifa eta gunung anu akur jeung eta irtifa dil mabsut sanggeusna di tambahan atawa di kurangan lamun tiheula di tambahan maka ngalap irtifana kudu mundur lamun tiheula di kurangan maka ngalap irtifana kudu maju sanggeusna hasil irtifa palebah dampal suku di cirian deui
Ukur jarak jauh ciri anu tiheula jeung anu kadua tuluy kaliken kana 12 lamun tiheula di tambahan atawa di kurangan 1° kaliken kana 6 lamun tiheula di tambahan atawa di kurangan 2° kalikeun kana 3 lamun tiheula di tambahan atawa di kurangan 4°  tuluy tambahan ku satangtung anjeun tina dampal suku neupi kana panon

وإن أردت أن تعرف عمق الأبار فاذرع قطر البئر وافرضه أجزاء القامة ثم قم على حرف فمه وخذ انحفاضه بنظر الحرف الأخر عند الماء وما وجد ضع الخيط عليه واعرف ظله المعكوس بالقامة المفروضة واطرح قامتك منه فالباقي عمقه إلى وجه الماء

Anggaran nganyahoken jerona sumur
Ukur garis tengah eta sumur kalawan eta garis tengah di kira-kira keun juz qomah tegesna jadikeun per 7 (qomah bil aqdam) atawa per 12 (qomah bil asobi)
Kanyahoken inhifad eta sumur kalawan ningali pinggir sebelah eta cai
Kanyahoken dil ma’kus eta inhifad kalawan make qomah anu di kira-kiraken tegesna eta dil ma’kus di kalikeun kana garis tengah sumur per 7 atawa per 12 (dil ma’kus × garis tengah sumur ÷ 7 atawa 12 ) tuluy kurangan ukuran sa tangtung anjeun tina dampal suku neupi kana panon maka hasilna eta jero sumur neupi kana beungeut cai

وإن أردت سعة الأنهار قم في جانبه وانظر إلى الهدفة العالية جانبه الأخر ثم أدر قدميك حتى تنطر إلى الأرض المستوية والخيط على حاله الأول فما بين قدميك والمحل الذي وقع عليه بصرك مساو لسعة الأنهار

Anggaran nganyahoken lebarna walungan
Ngalap inhifad di pinggir walungan kalawan ningali pinggir sebelahna eta walungan palebah tung-tung cai
Ngalap inhifad katempat anu rata anu sarua jeung ukuran inhifad walungan
Itung jarak jauh tempat anu di pake ngalap inhifad neupi kana tempat anu katingali ku anjeun dina waktu ngalap inhifad maka eta sarua jeung lebarna eta walungan

وإن أردت المسافة بين البلدين اعرف فضل الطولين وفضل العرضين أو مجموعهما كما تقدم في معرفة السمت ثم عد احدهما في مستوي الستيني والأخر في مستوي جيب التمام وانزل من منتهاهما في الجيوب وضع الخيط على محل تقاطع المنزولين وعلم عليه بالمري ثم انقل الخيط إلى احد الخطين الستيني أو جيب التمام فما بين المري والمركز هو درج المسافة بينهما واضربه في (كد) فالخارج المسافة بحسب الساعة
والله سبحانه وتعالى اعلم بالصواب

Anggaran nganyahoken jarak jauh antara dua tempat
Kanyahoken selisih tul eta dua negara
Kanyahoken selisih arud eta dua negara lamun ittifak / jumlahanana lamun ikhtilap
Ngitung dina sittini ukuran selisih tul dua negara tuluy di bawa lempeng kana jaeb mabsutoh itung dina jaeb tamam ukuran selisih arud dua negara lamun ittifak / jumlahken lamun ikhtilap tuluy dibawa lempeng kana jaeb mankusah palebah papanggihna tina eta lempengan tenden benang kalwan di cirian ku muri
Pindahken benang kan sittini atawa jaeb tamam tuluy ngitung tina eta markaj kana eta muri maka eta hasilna darjah jarak antara dua negara tuluy kaliken kana 24 maka eta hasilna jarak jauh antara dua negara kalawan jam  atawa kaliken kana 111.111 maka eta hasilna jarak jauh dua negara kalawan kilo meter
Catatan
Lamun dina lempengan sittni jeung jaeb tamam hanteu papanggih maka cokot satenghna sakumaha anu geus di caritaken dina simit makah

TAMAT

MARTY       5       september 2002
                    27  jumadi tsani 1423

Tidak ada komentar:

Posting Komentar